menu

Program Stypendiów Kulturalnych

Projekt “Ćwiczenie nowoczesności” obejmuje także program stypendiów kulturalnych. Stypendia skierowane są do młodych artystów i naukowców, którzy uczestniczyli w Akademii Ćwiczenie nowoczesności. Owocem programu stypendialnego są różnorodne projekty artystyczne i przedsięwzięcia badawcze. Charakteryzują się one interdyscyplinarnym podejściem i sięganiem do różnorodnych dziedzin sztuki – od architektury po film.

Program stypendialny 2019

Druga edycja Akademii Ćwiczenie nowoczesności poświęcona była zagadnieniu dobra wspólnego, a wraz z nim – analizie koncepcji wspólnoty, the commons, a także różnym rodzajom wspólnotowości. Kierując uwagę uczestników ku temu, co kolektywne i/lub współdzielone, zachęcaliśmy ich do refleksji nad relacjami społecznymi w XX wieku, opartymi na wspólnej tożsamości (historycznej, religijnej, narodowej czy klasowej) czy wspólnych interesach i potrzebach. Uczestnicy brali także udział w dyskusjach na temat tego, co wspólne. Akademia miała umożliwić stworzenie przestrzeni do dialogu i stawiania pytań o znaczenie oraz rolę wspólnot w kształtowaniu się nowoczesnych państw, miast i społeczeństw. W centrum zainteresowania znalazły się różne formy życia zbiorowego, takir jak miasto, wieś, kibuc czy co-housing, a także ich relacje z przyrodą i środowiskiem naturalnym. Koncepcja miasta-ogrodu czy modernistyczne ideały, dowartościowujące dostęp do światła, zieleni i świeżego powietrza, stanowią bowiem atrakcyjny punkt odniesienia także dla współczesnych dyskusji na temat relacji człowieka z naturą. Te dwa zagadnienia – przestrzeń wspólna i relacje człowieka z naturą – oraz ich ujęcie w różnych koncepcjach modernistycznych, wytyczyły obszar tematyczny dla konkursu stypendialnego na projekty artystyczne w roku 2020.

Realizacja tych projektów przebiegała pod okiem Aleksandry Janus (kuratorka programu Ćwiczenie nowoczesności) oraz Małgorzaty Jędrzejczyk (Oddział Instytutu Pileckiego w Berlinie, kuratorka programu Ćwiczenie nowoczesności), we współpracy z zespołami programowymi Instytutu Adama Mickiewicza i Liebling Haus – White City Center.

Organizator: Instytut Pileckiego Oddział w Berlinie

Partnerzy: Instytut Adama Mickiewicza oraz Liebling Haus – White City Center

Stypendyści roku 2019/2020

W konkursie wyłoniono pięcioro zwycięzców, którzy przez sześć miesięcy pracowali nad swoimi autorskimi projektami, poświęconymi zagadnieniu nowoczesności analizowanemu w kontekście polskiej historii, kultury i sztuki XX wieku, a także tematycznie nawiązującymi do niemieckiego i/lub izraelskiego modernizmu. Owocem projektów są różnorodne prace artystyczne i badawcze o charakterze interdyscyplinarnym, sięgające do różnych dziedzin sztuki – od architektury po film.

W związku z wybuchem pandemii COVID-19 program nie mógł zostać sfinalizowany w 2020 roku a ukończone projekty finalnie zostały zaprezentowane w 2021 roku.

Stypendium Kulturalne Programu „Ćwiczenie nowoczesności” otrzymali:

Jakub Danilewicz
Ohad Kabri
Aleksandra Nowysz
Daphna Noy
Agata Woźniczka

Serdecznie gratulujemy stypendystom!

Jakub Danilewicz

W projekcie zaprezentowano w formie scenariusza losy oraz osobiste wypowiedzi wybranych postaci związanych z powojenną nowoczesnością, przedstawione z perspektywy zbiorowości, płci oraz określonych ról politycznych. Głównymi bohaterami są Helena Syrkus (1900–1982), polska urbanistka, architektka i popularyzatorka architektury; Stanisław Tołwiński (1895–1969), polski inżynier oraz działacz społeczny i spółdzielczy; Selman Selmanagić (1905–1986), niemiecki architekt urodzony w Bośni; Arieh Sharon (1900–1984), izraelski architekt i czołowy twórca pierwszego planu rozwoju urbanistycznego Izraela; Hannes Meyer (1889–1954), szwajcarski architekt i drugi dyrektor Bauhausu w Dessau; Lena Bergner (1906–1981), niemiecka projektantka tkanin i artystka. Ich wypowiedzi zebrane w formie imaginacyjnego wielogłosu oparto na materiałach archiwalnych (niepublikowanej oraz publikowanej korespondencji między bohaterami, ich notatkach, telegramach i zarejestrowanych wywiadach) oraz fikcyjnych odpowiedziach na listy, których w rzeczywistości nigdy nie napisano lub nie odnaleziono.

Zabieg inspirowany takimi powieściami, jak „Woman on the Edge of Time” autorstwa Marge Piercy, pozwala umieścić fikcyjną konwersację między bohaterami w roku 2119, podczas obchodów dwusetnej rocznicy założenia szkoły Bauhausu i niemal sto lat po ogłoszeniu koncepcji nowego Bauhausu przez niemiecką polityk Ursulę von der Leyen. Podstawa produkcji filmowej, w której w bohaterów wcielą się aktorzy nieprofesjonalni, zakłada wielkie znaczenie dekoracji scenicznych, nawiązujących do filmowej twórczości Selmana Selmanagicia jako architekta pracującego w Studiu Babelsberg wytwórni UFA w Niemczech, do której powrócił w 1939 roku z Palestyny, aby dołączyć do ruchu oporu przeciwko narodowemu socjalizmowi. Fabuła, zawierająca elementy utopijne i spekulatywne, jest próbą odtworzenia brakujących głosów z perspektywy czasu, w którym najpilniejsze pytanie wczesnych modernistów, „jak żyć lepiej?”, ustąpiło miejsca pytaniu „jak przeżyć?”.

Nota biograficzna:

Jakub Danilewicz (ur. 1992) jest artystą wizualnym, autorem instalacji rzeźbiarskich oraz prac wideo. Absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku (2018) i studiów interdyscyplinarnych na WHW Akademija w Zagrzebiu w Chorwacji (2018–2019), organizowanych pod opieką kuratorską kolektywów „What, How & for Whom?” i wiedeńskiego „Kontakt Art Collection”. Jego twórczość artystyczna dotyka polityki historycznej i ekologicznej, bioetyki i przestrzeni wykluczenia. W 2020 roku Danilewicz otrzymał stypendium polskiego Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jego prace wystawiano w Polsce, Niemczech, Austrii, Chorwacji, na Litwie i w Wenezueli. Uczestnik programów rezydencyjnych dla artystów w Hiszpanii (Politècnica de València) i Francji (Cité internationale des arts). Pracuje w Berlinie i Gdańsku. Aktualnie pełni rolę asystenta artystki Wendelien van Oldenborgh.

Ohad Kabri

Camouflage and Honesty [Kamuflaż i szczerość]

Budynki potrafią kłamać. Nie wszystkie i nie zawsze, ale z zewnątrz niektóre wydają się być czymś zupełnie innym niż w środku. W świecie zwierząt nazywamy to zjawisko kamuflażem. Zagrożony osobnik przybiera wygląd groźnego drapieżnika lub wtapia się w tło, upodabniając się do liścia czy skały.

„Camouflage and Honesty” to projekt artystyczno-badawczy poświęcony zjawisku kamuflażu w architekturze. Budynki rządowe w Stanach Zjednoczonych takie, jak Biały Dom czy Kapitol przypominają budowle starożytnej Grecji, aby podkreślić, że Ameryka wywodzi się w prostej linii z kultury Zachodu. Wszystkie budynki w Jerozolimie pokrywa są tym samym kamieniem, co starożytne budowle, dzięki czemu pasują do otoczenia i stanowią kontynuację historii miasta. Kolejnym interesującym przykładem jest trend architektoniczny właściwy dla XVIII-wiecznej Europy, w ramach którego właściciele majątków prześcigali się we wznoszeniu sztucznych ruin. Do dziś możemy napotkać ruiny budowli, które wyglądają, jakby pochodziły z czasów wypraw krzyżowych lub imperium rzymskiego, a w rzeczywistości zostały wybudowane w XVIII wieku. Odwrotne podejście przyjął nazistowski architekt Albert Speer, projektując budynki według idei „wartości ruin”, czyli tak, aby w dalekiej przyszłości pozostawiły po sobie piękne ruiny. Kamuflaż może zostać wykorzystany w architekturze z wielu przyczyn. Niniejszy projekt bada jego zastosowanie w wybranych budynkach i prezentuje nowe sugestie w tym zakresie.

Nota biograficzna:

Ohad Kabri jest projektantem, badaczem designu i kierownikiem artystycznym różnych projektów z obszaru kultury. W swoich działaniach porusza się swobodnie pomiędzy różnymi tematami, od projektowania zestawów meblowych dla miejskich nomadów po badanie lokalnej kultury kulinarnej Jerozolimy, a także jej związku z historią Żydów Jemeńskich. Latem pracuje jako kierownik artystyczny festiwalu muzycznego i artystycznego (w latach poprzedzających epidemię Covid-19), a zimą pisze teksty dla teatru alternatywnego.

Po otrzymaniu dyplomu licencjackiego w dziedzinie projektowania przemysłowego na Akademii Sztuk Pięknych i Wzornictwa Besaleela w Jerozolimie postanowił pozostać w mieście. Jego projekty mają charakter lokalny, są inspirowane historią, kulturą, polityką Jerozolimy, Izraela i Bliskiego Wschodu, a także charakterystycznymi dla nich materiałami. Choć często porusza tematy polityczne, jego prace są także pełne humoru i dalekie od agitacji. Wszystkie projekty jego autorstwa są oparte na rzetelnych badaniach i nawiązują do historii, filozofii, religii oraz kultury. Po ukończeniu studiów wziął udział w programie Akademii Sztuk Pięknych i Wzornictwa Besaleela dla obiecujących absolwentów. Jest współzałożycielem i członkiem centrum kulturalnego w Jerozolimie „Ha’Miffal”. Jego prace prezentowano w ramach “Fresh Paint Fair” – największej wystawy designerskiej w Izraelu. Pełnił rolę kierownika artystycznego oraz scenarzysty przy tworzeniu kilku spektakli teatralnych w Jerozolimie.

Aleksandra Nowysz

Modernist projects of cooperatives and community-based urban farms in residential areas in German, Polish and Israeli cities. Their value in the contemporary context of sustainability [Modernistyczne projekty spółdzielcze oraz wspólnotowe gospodarstwa miejskie w przestrzeniach mieszkalnych w Niemczech, Polsce i Izraelu. Ich wartość w kontekście zrównoważonego rozwoju]

Ponieważ badania przeprowadzone w wielu dziedzinach wyraźnie potwierdzają pozytywny wpływ rolnictwa miejskiego na społeczne, ekologiczne i ekonomiczne aspekty życia, rolnictwo miejskie stało się tematem omawianym szeroko w kontekście zrównoważonego rozwoju. Pierwsze koncepcje związane z rolnictwem miejskim powstały w odpowiedzi na proces uprzemysłowienia w XIX wieku i były kształtowane w ramach ruchu spółdzielczego. W tego typu projektach budynki mieszkalne i usługowe są otoczone zielenią, która pełni funkcje rolnicze i rekreacyjne. Przykłady nowoczesności w formie gospodarstw miejskich poprzedziły trend współczesnego eko-urbanizmu i ideę całościowego podejścia do rozwoju, które łączy produkcję żywności z dystrybucją, konsumpcją i projektowaniem przestrzeni. Niniejsza propozycja badawcza obejmuje analizę strategii usprawniających rozwój obszarów miejskich poprzez integrację miejskiego życia z produkcją żywności. W ramach programu stypendialnego autorka bada kolektywne przestrzenie rolnicze w obrębie projektów modernistycznych. Zakres badań obejmie koncepcje teoretyczne oraz modernistyczne projekty mieszkalne w wybranych miastach Polski, Niemiec i Izraela.

Nota biograficzna:

Aleksandra Nowysz (ur. 1987 we Wrocławiu, afiliacja: Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie) jest architektem, fotografem i badaczem architektury rolnictwa miejskiego. Od 2016 roku studiuje w Instytucie Fotografii Kreatywnej w Opawie w Czechach. W 2019 roku obroniła doktorat z architektury i urbanistyki na Politechnice Wrocławskiej. Absolwentka Programu Mentorskiego Sputnik Photos. Laureatka wrocławskiego Stypendium im. Jerzego Grotowskiego w zakresie sztuki. Autorka projektów fotograficznych dotyczących architektury wernakularnej i krajobrazu. Jej prace wystawiano m.in. podczas festiwalu Krakow Photomonth, we wrocławskiej galerii BWA Studio oraz w galerii Photon w Wiedniu i Lublanie.

Daphna Noy

Daily Choreographies [Choreografie codzienności]

Jako artystka, dla której ciało i ruch są narzędziami badań i pracy, interesuję się tematyką ciała kobiecego w kontekstach i przestrzeniach kojarzonych społecznie z siłą i upodmiotowieniem. Moje badania dotyczą sposobów, w jakie ciało dopasowuje się do tych przestrzeni i wchodzi z nimi w fizyczną interakcję. Obserwuję środowiska społeczne i wspólnoty oraz relacje między jednostką a grupą.

Moje badania w ramach projektu „Choreografie codzienności” obejmują obserwację środowisk społecznych, kolektywów i wspólnot oraz relacji między jednostką a grupą. W projekcie dotyczącym Kolonii Wawelberga – osiedla mieszkalnego w Warszawie – prezentuję napięcia istniejące między jednostką a jej środowiskiem społecznym.

Kolejnym punktem odniesienia jest dla mnie koncepcja „domu” powstała w kibucu. Ideę, według której cała wspólnota jest rodziną, a ich otoczenie „domem”, wypracowano w ramach eksperymentów społecznych przeprowadzanych w Związku Sowieckim w XX wieku. W kibucu znaczenie słowa „dom” rozszerzono tak, aby obejmowało nie tylko przestrzeń oraz fizyczną konstrukcję, ale także strukturę społeczną. Jak dowodzi Cohen-Snir (2014), podstawą kolektywnego domu są trzy elementy. Pierwsze dwa to dom dzieci oraz „HaHeder” („pokój”), czyli mieszkanie lub dom komunalny. Trzeci element, którego będzie dotyczył mój projekt, a więc wspólne instytucje, takie jak kibucowa stołówka, pralnia czy świetlica. Dom komunalny stanowi zbiorczą przestrzeń publiczną przeznaczoną dla funkcji rodzinnych, takich jak spożywanie posiłków, pranie czy świętowanie uroczystości.

Kolonię Wawelberga, ufundowaną przez polskiego filantropa Hipolita Wawelberga oraz jego żonę Ludwikę, zaprojektował na początku XX wieku Edward Goldberg. Kolonia w formie kompleksu mieszkaniowego miała poprawić warunki życiowe mieszkańców Warszawy o niskich dochodach i pomóc im wyjść z biedy. Mieszkańcy kompleksu mieli dostęp do placów zabaw, usług medycznych i edukacji dla dzieci.

Wizyta w Kolonii Wawelberga skłoniła mnie do rozważań na temat możliwości wspólnoty oraz miejsca, jakie prywatna ekspresja zajmuje w strukturach społecznych. Jako osoba, która należała do kibucu oraz wychowywała się i kształciła w społeczeństwie zbiorowym, badam i zgłębiam kwestię wolności wyboru i jej granic z perspektywy jednostki żyjącej we wspólnocie. Jedno z moich pytań badawczych dotyczy decyzji jednostki o przynależności do wspólnoty i zakresu, w jakim może ona wyrażać swoją autentyczność w kontekście zbiorowości. Poznawanie wspólnotowej struktury Kolonii Wawelberga było dla mnie okazją do udziału w twórczym dyskursie, w ramach którego poruszyliśmy wspomniane kwestie i zastanowiliśmy się nad rolą architektury w kształtowaniu wspólnot, zarówno w izraelskim kibucu, jak i w polskiej kolonii mieszkaniowej.

Mój sposób myślenia przekształciło zetknięcie z dyskursami i fizyczną ekspresją takich postaci, jak Barbara Brukalska i Katarzyna Kobro, których twórczość stanowi wyzwanie dla zmysłów i wytycza nowe możliwości organizacji przestrzeni.

Jednym z przykładów takiego transformatywnego myślenia jest sposób, w jaki innowacyjna wizja Barbary Brukalskiej, polegająca na wkomponowaniu kuchni w całość mieszkania tak, aby przestała być odrębnym pomieszczeniem, pozwoliła całym rodzinom uczestniczyć wizualnie oraz sensorycznie w wykonywanych w niej czynnościach, przez co gotowanie stało się czynnością performatywną.

Kolejnym przykładem są projekty ogrodów publicznych autorstwa Brukalskiej, które zrealizowano w Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Nacisk położono tu na organiczne, niegeometryczne kształty, które pozwalają na swobodny przepływ ruchu i interakcje społeczne. Ogrody komunalne w Kolonii Wawelberga mają bardziej geometryczny kształt i są otoczone mieszkaniami, co przydaje pewnej teatralności, przez co każde wyjście do ogrodu zamienia się w przedstawienie.

W obydwu powyższych przykładach oraz w przestrzeni publicznej izraelskiego kibucu wspólne ogrody służą oderwaniu się ciała od obowiązków codzienności. Zamiast kierować jednostkę ku określonym czynnościom lub ruchom, architektura tworzy przyjazną, „łagodną” przestrzeń, która zachęca do kontaktów społecznych i spotkań w ramach wspólnoty.

Nota biograficzna:

Daphna Noy jest artystką wizualną posługującą się wieloma formami przekazu. Po otrzymaniu tytułu licencjackiego w zakresie tańca i choreografii (B. Dance with honors) w Jerozolimskiej Akademii Muzyki i Tańca uzyskała tytuł magisterski w dziedzinie sztuk pięknych na Akademii Sztuk Pięknych i Wzornictwa Besaleela w Jerozolimie. Jej prace prezentowano m.in. w Llorar Gallery (Meksyk), Florentin Quartet (Tel Awiw-Jafa) i rezydencji HaShah (Tel Awiw-Jafa). Uczestniczka wielu międzynarodowych programów rezydencyjnych dla artystów, w tym A-Z WEST (program rezydencyjny dla artystów prowadzony przez artystkę Andreę Zittel w Joshua Tree w Californii), SOMA (Meksyk) oraz Ćwiczenie nowoczesności (Warszawa – Tel Awiw – Berlin), gdzie otrzymała stypendium przeznaczone na realizację nowego projektu. Noy pracuje obecnie jako nauczycielka w Jerozolimskiej Akademii Muzyki i Tańca.

Agata Woźniczka

 

The Super Block

Super Block to spekulatywna typologia przestrzeni wywodząca się z badań nad etosem modernizmu w architekturze i urbanistyce Niemiec, Izraela i Polski. Wyniki projektu zostaną zaprezentowane w formie wielowątkowych schematów graficznych (przypominających architektoniczny komiks) identyfikujących związki między pojęciami regionalnymi a ruchami międzynarodowymi i wskazujących jednocześnie prekursorów typologii Super Block funkcjonującej przed okresem modernizmu oraz jej przyszłych spadkobierców. Nowa typologia powstała na bazie opisanych przykładów, łączących je elementów wizualnych i cech, a także niekiedy przeciwstawnych filozofii projektowania. Bliższe spojrzenie na konkretne przykłady w kontekście sztandarowych manifestów projektowania XX w. pozwala na stworzenie złożonej, a jednocześnie klarownej typologii nowoczesnych superbloków. Uzyskany model nawiązywać ma do historii architektury modernizmu, ale może również stać się podstawą przyszłego projektowania. Spekulatywny element projektu pozwala przełożyć typologię z formalnego języka modernizmu na rozumienie współczesne. Nowy superblok przyjmuje formę kompleksowego obiektu mieszkalnego. Jego złożoność i ogrom właściwości oraz połączeń zaprezentowano w postaci nowego bloku architektonicznego, którego forma, cechy, rozwiązania przestrzenne oraz rozkład są charakterystyczne dla koncepcji superbloku. Dzięki trójwymiarowej formie projekt bloku zawiera rozmaite cechy zdeterminowane na podstawie badań. Zaprezentowano go jako model 3D, opatrzony spekulatywnymi detalami architektonicznymi, przedstawieniem poszczególnych faz oraz zestawem standardowych rysunków architektonicznych, koniecznych do zaprezentowania projektu Super Block w formie przestrzennej.

Nota biograficzna:

Agata Woźniczka jest architektką i urbanistką. Prowadzi pracownię architektoniczną BUDCUD, specjalizującą się w interdyscyplinarnych strategiach projektowych, przestrzeni publicznej i działaniach na styku instalacji i architektury. Pracuje nad zleceniami oraz poświęca się własnym badaniom, a także systematycznie prowadzi warsztaty projektowania i udziela konsultacji w zakresie międzynarodowych strategii przestrzennych. Od 2020 roku jest doktorantką na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. W 2019 roku była członkiem międzynarodowego zespołu projektantów przestrzeni urbanistycznej podczas „Bauforum Magistralen” w Hamburgu, zajmującego się przyszłością miasta z perspektywy rewolucji komunikacyjnej. W 2016 roku była kuratorką cyklu wykładów i warsztatów „DużeA”, realizowanego jako część programu kulturalnego Wrocław – Europejska Stolica Kultury. W ramach programu stypendialnego “Ćwiczenie nowoczesności” bada modernizm w przestrzeni publicznej w Polsce, Niemczech i Izraelu z zamiarem przedstawienia spekulatywnej propozycji dotyczącej elementów wspólnych tej dziedzinie na gruncie międzynarodowym.